احادیث پزشکی(7)

تربیت
مهم ترین حکمت بیمارى ، نقش سازنده تربیتى آن در زندگى انسان است . از پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده که در این زمینه فرمود:
المرض سوط الله فى الارض یؤدب به عباده .
بیمارى ، تازیانه خدا در زمین است که با آن ، بندگان خویش را ادب مى کند.
آنچه در سخن امام صادق (علیه السلام ) در تبیین گونه نخست از گونه هاى بیمارى آمده ، یعنى ((بیمارى آزمون )) خود، اشاره اى به همین حکمت است ؛ زیرا کلمه ((بلوى )) در متن عربى روایت ، به معناى آزمایش است و از سوى دیگر، فلسفه همه امتحان هاى الهى نیز تربیت انسان و رشد و شکوفایى استعدادهاى نهفته در درون اوست .
البته ، نه فقط حکمت بیمارى ها تحقق امتحان الهى است ؛ بلکه فلسفه تن درستى و سلامت نیز همین است . به دیگر سخن ، هر یک از دو حالت تن درستى و ناتن درستى ، آثار تربیتى مثبتى دارند و براى تکامل انسان نیز ضرورى اند. در این موضوع ، حکایات جالبى از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که امیر مؤ منان به بیمارى اى گرفتار شد. جمعى ایشان را عیادت کردند و از حال وى پرسیدند و گفتند: اى امیر مؤ منان ، به چه حالتى شب را به روز درآوردى ؟ امام (علیه السلام )، بر خلاف عادت متعارف فرمود:
اءصبحت بشر.
با بدى شب را به صبح آورده ام .
آنان از این سخن ، شگفت زده شدند و گفتند: سبحان الله ! آیا این ، سخن چون تویى است ؟
امام (علیه السلام ) در پاسخ آنان فرمود: خداوند متعال مى فرماید: ونبلوکم بالشر والخیر فتنة والینا ترجعون ⁽²²⁸⁾
فالخیر: الصحة والغنى ، والشر: المرض والفقر، ابتلاء واختبارا.⁽²²⁹⁾
یعنى در این سخن خداوند، خیر، همان تن درستى و بى نیازى ، و شر نیز همان بیمارى و فقر است که آزمون و امتحان هستند.
1/1 - پاکسازى جان :
در مورد خطاکاران ، نقش تربیتى بیمارى در پاره کردن پرده هاى غفلت ، بیدار کردن آنها و تزکیه جانشان از ناپاکى ها و آلودگى ها تجلى مى یابد، چونان که امیر مؤ منان فرموده است :
اذا ابتلى الله عبدا اءسقط عنه من الذنوب بقدر علته .⁽²³⁰⁾
چون خداوند، بنده اى را مبتلا به بیمارى کند، به اندازه بیمارى اش از گناهان او فرو مى کاهد.
1/2 - تکامل انسان :
اما بیمارى نیکوکاران و پرهیزگاران ، مرتبه آنان در پیشگاه خداوند را بالاتر مى برد و به تکاملشان مى انجامد، چنان که از پیامبر خدا نقل شده است که فرمود:
ان الرجل لیکون له الدرجة عند الله ، لا یبلغها بعمله حتى یبتلى ببلاء فى جسمه ، فیبلغها بذلک .⁽²³¹⁾
مرد، گاه داراى مرتبه اى در پیشگاه خداوند است ، که به عمل خویش بدان نمى رسد تا آن هنگام که به ابتلایى در جسم خود آزموده شود و بدین واسطه به آن مرتبت برسد.
با توجه به آثار تربیتى بیمارى در زندگى انسان ، این که شخص در همه عمر سالم بماند و هیچ گاه بیمار نشود، از دیدگاه روایات رسیده از معصومان ، پدیده اى نکوهیده است .
پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) در این باره مى فرماید:
کفى بالسلامة داء.⁽²³²⁾ درد همین بس که (هماره ) سلامت باشد.
همچنین در حدیث دیگرى این گونه آمده است :
ان الله یبغض العفریة النفریة الذى لم یرزاء فى جسمه ولا ماله .⁽²³³⁾
خداوند، آن بد نهاد بد کردارى را که به هیچ بلایى در تن و دارایى خویش ‍ گرفتار نمى آید، دوست ندارد.
البته باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که مطلق بیمارى ، همانند مطلق تن درستى ، داراى آثار تربیتى مثبتى در انسان نیست . از همین رو، موسى (علیه السلام ) در دعاى خویش از خداوند، طلب مى کرد:
یا رب ! لا مرض یضنینى ولا صحة تنسینى ، ولکن بین ذلک ، اءمرض تارة فاءشکرک ، واءصح تارة فاءشکرک .⁽²³⁴⁾
خداوندا! نه آن بیمارى اى که مرا زمین گیر کند و نه آن تن درستى اى که به فراموشى (تو) در افکند، بلکه حالتى میانه (مى خواهم )؛ گاه بیمار شوم تا پس از آن شکر تو گویم و گاه تن درست باشم تا سپاس تو بگزارم .
از داود نبى (علیه السلام ) نیز نقل شده است که در دعاى خویش چنین مى گفت :
اللهم لا صحة تطغینى ولا مرضا یضنینى ولکن بین ذینک .⁽²³⁵⁾
خداوندا! نه تن درستى اى مى خواهم که به طغیانم کشاند و نه بیمارى اى که زمینگیرم سازد؛ بلکه حالتى میان این دو را خواهانم .
امیر مؤ منان نیز چنین دعا مى کرد:
اللهم انى اءعوذ بک ... من سقم یشغلنى ، ومن صحة تلهینى .⁽²³⁶⁾
خداوندا! به تو پناه مى برم ... از ناتن درستى اى که به خویش مشغولم دارد و از تن درستى اى که به بازى ام سرگرم سازد.