درباره تندرستى و بیمارى و ناگزیرى مرگ‏ (1)

باید بدانى که علم طب را دو رشته است: رشته نظرى و رشته عملى. هر دو رشته خود علم و نظر هستند. آنچه نظرى نامیده مى ‏شود رشته‏اى است که تنها دانستن دستور و آراء را یاد مى‏ دهد و کارى به شناخت بکار بستن آن ندارد، مانند رشته‏ اى که از آن مى ‏توان حال مزاج و خلط ها و نیروها را یاد گرفت و انواع بیمارى‏ ها و عوارض بیمارى‏ ها و عوامل آنها را شناخت. رشته دیگر علم طب چگونگى به کار بستن دانستنى ‏ها و دستور العمل ‏ها است، مثلا به تو یاد مى ‏دهد چگونه بهبودى تن را نگاهدارى و یا فلان بیمارى را چگونه چاره ‏جوئى کنى.

نه ‏پندار که رشته عملى دست بکار زدن و به عمل آوردن است، بلکه این رشته تنها دانش اسلوب بکار بردن است. و مى‏ دانى که در گذشته هم این موضوع را به شما شناساندیم.

اکنون که در بخش اول و دوم بطور کلى از بحث درباره رشته نظرى فراغت یافتیم، برآنیم که در دو بخش آینده بطور عمومى در زمینه رشته عملى توضیحاتى دهیم. گوئیم:

رشته عملى طب را دو بخش است:

1- دستور حفظ الصحه یعنى اینکه چگونه بهبودى بدن را نگه داریم و نگذاریم خللى در تندرستى ایجاد شود.

2- دستور چاره ‏سازى یعنى اینکه چگونه تن ناسالم را بهبودى بخشیم. این علم را علم علاج خوانده ‏اند.

و اینک ما در زمینه این بخش بیان مختصرى داریم و مى‏ گوئیم:

اساس هستى: سرآغاز تکوین ما از دو ماده اصلى است که یکى منى مرد است که اگر درست ‏تر بگوئیم کارگزار آفریدگار است و دیگرى منى زن و خون حیض اوست که نیابت ماده با اوست. این دو گوهر، در روانى وترى همکار و دم سازند و بعدا هریک کار ویژه خود را دارند. مزاج آبى و خاکى در خون و منى زن بیشتر از آن مرد است. هوا و آتش در منى‏مرد بیش از آن زن است. از این روى بایسته همین بوده است که بند آمدن این دو گوهر براساس نمناکى باشد و هریک از خاکى و آتشى در این بین دست بکار شوند و نمونه هستى را قوام بخشند.

خاک که سخت و سخت آفرین است نمناک بند آمده را سختى لازم بخشیده است و آتش که کارش پخته کردن است دست ‏به دست خاکى داده است و جرم مرطوب را چنانکه باید و شاید سختى و پختگى داده است. لیکن سخت‏ اندامى در اینجا نه آن‏ چنان است که شبیه سنگ و شیشه باشد و چیزى از آن تحلیل نرود و یا آنچه تحلیل مى‏ رود آن‏قدر ناچیز باشد که احساس نشود و زمان متمادى از آسیب و عوارض در امان و بنائى خلل ‏ناپذیر باشد. آرى تن ما به سختى سنگ و شیشه نیست و از دو راه گزند و آسیب بدان راه مى ‏یابند، راهى از درون و راه دیگرى از بیرون.

عارضه آسیب‏ بخش درونى، تحلیل رطوبتى است که سرمایه آفرینش ماست و این عمل گداختن بطور تدریجى صورت مى ‏پذیرد.

آسیب ‏رسان دومى، گندیدن و تباه شدن رطوبت است که از یارى زندگى درمى‏ ماند.

این عارضه دوم با اولى تفاوت دارد، هرچند گزندى که از تعفن مى ‏رسد سرانجام به خشکانیدن مى ‏انجامد و رطوبت را به چنان تباهى مى ‏کشاند که به درد کارگاه تن و اندام نمى ‏خورد و بر اثر گندیدگى به تحلیل مى ‏رود. تعفن در مرحله آغازى رطوبت ‏بخش است و بعد رطوبت را مى ‏گدازد و از بین مى ‏برد و خشک خاکسترى از خود بر جاى مى ‏گذارد.

این دو عامل آسیب‏ رسان که ذکر شد غیر از عوامل گزندآورى مانند سرماى منجمد کننده، زهرها، گسستگى ‏هاى کشنده و سایر بیماری ها هستند که از علل دیگر ناشى مى ‏شوند.

لیکن دو نوع آسیب‏ رسان مورد نظر که در بالا نام بردیم در گرمى بخشیدن بالاتر از همه هستند و سزاوار است که در نگهدارى بهبودى روى آنها حساب کنیم.

هریک از دو آسیب گرم ‏کننده و تحلیل برنده داراى عوامل بیرونى و درونى هستند:

عوامل بیرونى از قبیل هواى گدازنده تعفن‏ آور است و عوامل درونى از قبیل گرماى غریزى است که در وجود ماست و رطوبت‏ هاى ما را تبخیر مى‏ کند و مشابه گرماى بیگانه ‏اى است که بوسیله غذاها در ما بوجود مى ‏آید و گندیدگى از آن سرمى‏ زند. همه این عوامل در خشکانیدن ما همکارى مى‏ کنند.

نخستین مراحل تکمیل و رسائى و نیروى کنش‏ دهنده ما بوسیله خشکى زیاد صورت مى‏ پذیرد و خشکانیدن تا مراحل نهائى دوام مى ‏یابد. پس خشکیدن براى ما مسئله حیاتى است و از بودن خشکى ناگزیر هستیم. در آغاز در منتهاى رطوبت هستیم و گرما باید حتما بر آن چیرگى یابد وگرنه در آن حبس مى‏ شود. پس گرما همواره دست ‏اندرکار است و بطوردائم به خشکانیدن رطوبت مى ‏پردازد.