رساله ای در باب مومیایی!

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم‏

رساله فى شرح مومیائى کانى‏

تألیف نظام الدین احمد گیلانى‏

((فضل در صفت مومیائى کانى بقول محمّد بن زکریاء رازى حکیم علیم))

 الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلوة على محمّد و آله اجمعین و بعد مى‏گوید فقیر حقیر نظام الدّین احمد کیلانى بدانکه در ایّام افریدون جمعى متوجه شکار شدند در قریه از مضافات شیراز که آن قریه دارابجرد است نام آن رایان در آن صحرا پس گوسفند کوهى را تیر زدند و کوسفند از نظرشان غایب شد و بعد از آن یک هفته در کوه قریه مذکور کبش را یافتند تیر بر او آویخته بود تیر را از بدن او برآوردند و موضع تیر را ملاحظه نمودند مومیائى در آن موضع تیر یافتند که آن جراحت را چسپیده و بالتیام آورده و بسبب آن موضع تیر خوب شده و آزارى نداشت بس این خبر بملک افریدون رسانیدند و او حکم کرد که کسى بیرخصت برندارد و تا حکم بادشاه نشود بکس ندهند و همه‏بسر کار ضبط کنند و اطبّا و فلاسفه عصر را همه جمع نمودند که متوجّه امتحان شوند حکیمان مومیائى را بتجربه درآوردند و در جراحات و استخوانهاى شکسته استعمال نمودند او را در غایت اثر یافتند و ببادشاه افریدون عرض نمودند و کفتند این هدیه‏ایست از جانب حضرت آله براى پادشاه که در عصر ایشان بیدا شده است و در سابق مستور بود و کسى بى‏آن دواء بزرک نبرده بود بس افریدون جمعى را بر آن مقرّر داشت تا حفظ نمایند و آنجه حاصل شود مهر نموده بخزانه عامره برسانند جنان کردند بدانکه پادشاهان عجم بمومیائى افتخار مى‏کنند بپادشاهان سایر ملک و مدن دیگر چنانکه پادشاهان روم افتخار مى‏کنند بکل مختوم و پادشاهان چین بریوند چینى و پادشاهان هند بهلیله کابلى و پادشاهان قسطنطنیه بروغن بلسان باندک مومیائى در فارس جند موضع حاصل مى‏شود امّابهترین دارابجردى است جنانکه ریوند چینى بهتر از ریوند خراسانیست و مشک تبتى بهتر از مشک چینى است بدانکه منافعى که اطبّا بآن اتفاق کرده‏اند آنست که دفع درد سرى که بسبب سودا یا بلغم باشد مى‏کند و خفقان زایل مى‏کرداند و درد کوش و کرى را نافع است خناق زایل مى‏کند تنکى نفس که از سردى بود مفید است و وجع طحال و رنج بواسیر و اوجاع مقعد و ورم او را و استسقا و ابتداء جزام و برص و بهق و دواء الفیل و دردى که از سردى بود همه را نافع است و طعام هضم مى‏کند و قوّت معده مى‏دهد و کزیدن مار و کزندکان جانوران و کسى که زهر داده باشند و از براى لرزیدن دست و پاى بیران و امّ صبیان و سنیات که بسبب سردى بود و خناق رحم و سایر امراض که عارض زنان مى‏شود و تب ربع کهنه و جراحات عفنه ردیه و ناصور و درد گوش و کرانى زبان و سرفه و درد دل سردى و ریحى و نفخ‏معده و فواق و زخم تیر و شمشیر و کوفت ضربه و سقطه و شکسته همه را نافع است و قوّت اعضاى رئیسه مى‏دهد براى هر مرض قدرى که مقرّر است بروش مقرّر بخورند یا بمالند نفع عظیم مى‏یابند مقدار مستعمل در هر مرض دو حبّه است تا یک دانک بجهة درد سر و سرفه دو حبّه در روغن زیبق حل کرده بمالند و کوش و بینى بچکانند و براى اوجاع دیکر باز بروغن مناسب آن وجع حل کرده بمالند و براى خوردن نسبت بمناسب آن درد و الم آن عضو شیره مناسب آن بالا بخورند یا بکلاب بخورند یا ترکیب مناسب آن مرض داخل کرده بخورند از محمّد زکریا رازى منقولست که در شش اسکندر قرحه حادث شده بود و بجاى آب نیز شیر مى‏دادند تا آن قرحه ریه زایل شد و این دواء مذکور وقتى مؤثر است و جایز که بآن مرض تب نباشد و از حکیم مذکور منقول است که بهترین و بزرکترین جیزها از برای حفظ صحت منع‏سدّه است یعنى در خوردن و اشامیدن کمال ملاحظه باید نمود تا سدّه نشود و لهذا اطبّا اغذیه و اشربه و ادویه که مفتّح سدّه است در حال صحّت مقرّر نموده و تعیین آن کرده‏اند و مدار صحّت نکاه داشتن بصحّت و سلامت سپرز و جگر است و تسکین صفرا پس از جیزهاى غلیظ پرهیز باید کرد تا سدّه نشود و مداومت خوردن سکنجبین باید نمود تا صحّت جکر و سبرز بماند و سدّه متولد نشود و سدّه را تفتیح نماید بتلطیف و فعل سکنجبین آنست که مواد غلیظ از اعضا قطع مى‏کند و حرارت غریبه تسکین مى‏دهد و اخلاط بسته را روان مى‏کند و مجارى را پاک مى‏کرداند و تغسیل عروق مى‏کند پس اکر اصحّا مداومت بخوردن سکنجبین نمایند همیشه جکر و سپرز از سدّه محفوظ بماند و سبب زیادتى صحّت کردد و رنک روى و بشره بدن بغایت پاک و صاف نماید و اشتها زیاده شود و هضم خوب شود و کیموس و کیلوس بقرار باشدخصوصا صفراوى مزاج را و على الخصوص که با شیره تخم کاسنى بخورند تمت تمام تم‏.