گیاه شناسی (17)

 

مطلب زیر از کتاب قانون بوعلی سینا جلد2 گرفته شده است 

 

 

زیره ( کمّون )

زیره چندین نوع دارد : کرمانی سیاه ، فارسی زرد ، زیرۀ شامی ، زیرۀ نبطی . زیرۀ فارسی از زیره شامی و نبطی قوی تر است و زیره نبطی همان است که در هر کجا بدست آید . هر یک از انواع زیره کاشتنی و بیابانی دارد . زیرۀ بیابانی از زیرۀ کاشتنی تند مزه تر است . نوعی زیرۀ بیابانی هست که تخمش به تخم سوسن شبیه است . دیسقوریدوس گوید : زیرۀ کاشتنی بویژه نوع کرمانی خوشمزه است  و بعد از او در خوشمزگی زیرۀ مصری آید .زیره در بسیار از سرزمینها می روید درازی چوبش یک وجب ، برگهایش چهار یا پنج برگ باریک و ریز ریز ( مشقق )همچون برگ شاهتره می باشند و بر شاخه ها شکوفه های کوچک دیده می شوند . نوعی زیره هست که آنرا ( کومینون اغریون ) یعنی زیرۀ بیابانی نامند . این نوع اکثراً در شهر ( خلقیدرون ) بدست می آید . این زیره ساقۀ یک وجبی دارد که بسیار باریک است و چهار یا پنج برگ بر آن است و برگها ریزریزند و در نهایت شاخه پنج یا شش تخمدان باریک که به کرم شبیهند موجود و ثمری در آنها است که پوسته یا سپوس مانندی تخم اصلی را احاطه کرده است . تخمش از زیرۀ کاشتنی تندمزه تر است . این زیره در بلندیهای زمین می روید . نوعی دیگر از زیرۀ بیابانی هست که به زیرۀ کاشتنی شباهت دارد . و از هر دو طرف آن زالو مانند هایی که گویی شاخ در آورده است بالا آمده اند و در این شاخسان ها تخمی است که به سیاه دانه می ماند و خوردن آن پادزهر حشرات سام است .
گزینش : زیره کرمانی بهترین و بعد از آن زیرۀ فارسی از سایر انواع بهتر است .
مزاج : در دوم گرم ودر سوم خشک است .
خاصیت : گرمی بخش ، بادشکن ، بادزدا ، تکه کننده ، خشکاننده ، و گدازنده است .چنان که گویند قبض هم هست .
آرایش : صورت را با زیره بشویند زیبا شود .درهر حال خوردن و بکار بردنش رنگ و رو را صفا می دهد اما اگر زیاده از حد معین باشد رنگ زردی بدنبال دارد .
ورم و جوش :با موم و روغن گل و روغن زیتون و آرد باقلی ،یا تنها با روغن زیتون ، یا با روغن زیتون و عسل مرهم گردد آماس رگ های خایه را فرو می نشاند .
زخم و قرحه : زیره عموماً و بویژه زیرۀ بیابانی که تخمش شبیه تخم سوسن است سوپ گردد برای معالجه زخم ها و بهبودی بخشیدن بسیار سودمند است .
سر : زیره را بسایند ، با سرکه مخلوط کنند و ببویند ، یا اینکه فتیله آلاییده به زیره را در سوراخ بینی کنند خون دماغ قطع می شود .
چشم : زیره را بخایند ، با روغن زیتون بیامیزند و در چشم بچکانند ناخنه را از بین می برد.برلکه های سیاه خونی زیر چشم بچکانند بسیار مفید است . زیره با نمک در دهان بخایند و آب دهان را که حاصل این آمیزه است در چشم چکانند از گری چشم ، سبل ( مکشوطه ؟) و ناخنه مفید است .و مانع چسبیدن می شود . افشرۀ زیرۀ بیابانی که به یونانی آنرا ( قابیوس ) یعنی دود گویند دیده را جلا دهد و همچون دود اشک از چشم می ریزد . و همین افشره را با داروهای برکندن موی چشم قاطی می کنند و نمی گذارند دیگر موی روید .

اندام های تنفسی :اگر با سرکۀ آمیخته با آب بخورند داروی تنگ نفسی است . و به گفتۀ جالینوس داروی بلند نفسی ( نفس الانتصاب ) و خفقان سرد است .
اندام های دفعی : زیره با روغن زیتون یا با موم ، روغن گل یا با روغن زیتون و آرد باقلی برای فرو نشاندن آماس خایه ، خرد کردن سنگ و به ویژه اگر زیره بیابانی باشد علاوه بر فوائد فوق الذکر در معالجه چکمیزک و خون شاشیدن و پیچ و درد روده و بادکردگی مفید است .
افشره زیره بیابانی با آب عسل شکم را روان می سازد .
روفس گوید :زیره سبز (نبطی )اسهال می آورد اما زیره کرمانی قبض است .گیاه زیره بیابانی مراره را با بول سرازیر می کند .
زهرها :هرنوع زیره و به ویژه آن زیره بیابانی که تخمش شبیه تخم سوسن است تناول شود ، پادزهر حشرات سام است .

 

حکیم بوعلی سینا به بیان خواص مواد می پردازد

 

 

زیره ( کمّون )

زیره چندین نوع دارد : کرمانی سیاه ، فارسی زرد ، زیرۀ شامی ، زیرۀ نبطی . زیرۀ فارسی از زیره شامی و نبطی قوی تر است و زیره نبطی همان است که در هر کجا بدست آید . هر یک از انواع زیره کاشتنی و بیابانی دارد . زیرۀ بیابانی از زیرۀ کاشتنی تند مزه تر است . نوعی زیرۀ بیابانی هست که تخمش به تخم سوسن شبیه است . دیسقوریدوس گوید : زیرۀ کاشتنی بویژه نوع کرمانی خوشمزه است  و بعد از او در خوشمزگی زیرۀ مصری آید .زیره در بسیار از سرزمینها می روید درازی چوبش یک وجب ، برگهایش چهار یا پنج برگ باریک و ریز ریز ( مشقق )همچون برگ شاهتره می باشند و بر شاخه ها شکوفه های کوچک دیده می شوند . نوعی زیره هست که آنرا ( کومینون اغریون ) یعنی زیرۀ بیابانی نامند . این نوع اکثراً در شهر ( خلقیدرون ) بدست می آید . این زیره ساقۀ یک وجبی دارد که بسیار باریک است و چهار یا پنج برگ بر آن است و برگها ریزریزند و در نهایت شاخه پنج یا شش تخمدان باریک که به کرم شبیهند موجود و ثمری در آنها است که پوسته یا سپوس مانندی تخم اصلی را احاطه کرده است . تخمش از زیرۀ کاشتنی تندمزه تر است . این زیره در بلندیهای زمین می روید . نوعی دیگر از زیرۀ بیابانی هست که به زیرۀ کاشتنی شباهت دارد . و از هر دو طرف آن زالو مانند هایی که گویی شاخ در آورده است بالا آمده اند و در این شاخسان ها تخمی است که به سیاه دانه می ماند و خوردن آن پادزهر حشرات سام است .
گزینش : زیره کرمانی بهترین و بعد از آن زیرۀ فارسی از سایر انواع بهتر است .
مزاج : در دوم گرم ودر سوم خشک است .
خاصیت : گرمی بخش ، بادشکن ، بادزدا ، تکه کننده ، خشکاننده ، و گدازنده است .چنان که گویند قبض هم هست .
آرایش : صورت را با زیره بشویند زیبا شود .درهر حال خوردن و بکار بردنش رنگ و رو را صفا می دهد اما اگر زیاده از حد معین باشد رنگ زردی بدنبال دارد .
ورم و جوش :با موم و روغن گل و روغن زیتون و آرد باقلی ،یا تنها با روغن زیتون ، یا با روغن زیتون و عسل مرهم گردد آماس رگ های خایه را فرو می نشاند .
زخم و قرحه : زیره عموماً و بویژه زیرۀ بیابانی که تخمش شبیه تخم سوسن است سوپ گردد برای معالجه زخم ها و بهبودی بخشیدن بسیار سودمند است .
سر : زیره را بسایند ، با سرکه مخلوط کنند و ببویند ، یا اینکه فتیله آلاییده به زیره را در سوراخ بینی کنند خون دماغ قطع می شود .
چشم : زیره را بخایند ، با روغن زیتون بیامیزند و در چشم بچکانند ناخنه را از بین می برد.برلکه های سیاه خونی زیر چشم بچکانند بسیار مفید است . زیره با نمک در دهان بخایند و آب دهان را که حاصل این آمیزه است در چشم چکانند از گری چشم ، سبل ( مکشوطه ؟) و ناخنه مفید است .و مانع چسبیدن می شود . افشرۀ زیرۀ بیابانی که به یونانی آنرا ( قابیوس ) یعنی دود گویند دیده را جلا دهد و همچون دود اشک از چشم می ریزد . و همین افشره را با داروهای برکندن موی چشم قاطی می کنند و نمی گذارند دیگر موی روید .

اندام های تنفسی :اگر با سرکۀ آمیخته با آب بخورند داروی تنگ نفسی است . و به گفتۀ جالینوس داروی بلند نفسی ( نفس الانتصاب ) و خفقان سرد است .
اندام های دفعی : زیره با روغن زیتون یا با موم ، روغن گل یا با روغن زیتون و آرد باقلی برای فرو نشاندن آماس خایه ، خرد کردن سنگ و به ویژه اگر زیره بیابانی باشد علاوه بر فوائد فوق الذکر در معالجه چکمیزک و خون شاشیدن و پیچ و درد روده و بادکردگی مفید است .
افشره زیره بیابانی با آب عسل شکم را روان می سازد .
روفس گوید :زیره سبز (نبطی )اسهال می آورد اما زیره کرمانی قبض است .گیاه زیره بیابانی مراره را با بول سرازیر می کند .
زهرها :هرنوع زیره و به ویژه آن زیره بیابانی که تخمش شبیه تخم سوسن است تناول شود ، پادزهر حشرات سام است