تندرستان براى خوابشان باید برنامه داشته باشند. خواب باید به اعتدال باشد و وقت معین داشته باشد. در خواب نباید زیاده روى کنند. و از شب بیدارى هم پرهیز کنند زیرابی خوابى زیاد براى مغز زیان آور است و بر اثر آن تمام نیروها ناتوان مى گردند. بسیار اتفاق مى افتد کسى شب بیدارى مى کشد و خواب را از خود مى راند باین جهت که مى ترسد غش کند و بى نیرو شود.
خواب سنگین بهترین خواب است و خوابى است که بعد از سرازیر شدن خوراک از قسمت هاى بالائى شکم و آرامش گرفتن آثار بعدى یعنى باد و قرقر شکم است.
قبلا در زمینه هاى خواب سنگین، خواب سبک، بیدارى و بی خوابى بیاناتى کردیم و گفتیم که در حالات معینى براى پدید آمدن و از بین رفتن آنها چه باید کرد. این بحث را در طب جزئى باز ادامه خواهیم داد. در اینجا فقط بنکات زیر اکتفا مى کنیم:
اگر خواب به اعتدال باشد اعمال نیروى طبیعى بخوبى انجام مى گیرد، نیروى روانى مى آساید و بر گوهرش مى افزاید. حتى مى توان گفت از آنجا که خواب سستى آور است نمى گذارد روح- هر روحى که باشد- بگدازد.
مى گوئیم: اندام هاى ناتوان و کوچک نیرومند و بزرگ مى شوند. کسى که هنوز در سنین رشد و نمو است مى تواند این کار را بوسیله تغذیه انجام دهد. براى سالخوردگان باید ماساژ معتدل و ورزش همیشگى که ویژگى آنست در کار باشد و گذشته از مالش دادن و ورزش اندام مورد نظر را باید با زفت اندوده کند. اگر اندام مورد نظر در مجاورت سینه و شش است حبس کردن نفس هم وارد است.
1- بهار:
در اوایل فصل بهار، آدمى به مقتضاى عوامل و ویژگى هاى این فصل به رگ زدن و تصفیه مزاج و بویژه قى کردن نیازمند است. در این فصل باید از انواع گوشت و نوشیدنى هائى که گرمى بخش و بسیار رطوبت آور هستند دورى جست. در این فصل غذا باید لطیف باشد، ورزش باید بطور معتدل و بیشتر از ورزش در ایام تابستان انجام گیرد، بدن را نباید با طعام انباشت بلکه غذا را باید به تفرقه تناول کرد، نوشیدنى و رب هاى فرونشاننده گرما بایسته است و باید از گرم و تلخ و تند و شور پرهیز بعمل آید.
2- تابستان:
بهتر است که در فصل تابستان خوراک و نوشیدنى کمتر باشد و ورزش نیز کاهش یابد.
راه لاغر شدن براى اشخاص فربه این است که:
1- غذا در معده و روده ها بسرعت پائین رود و جویرگ ها( عروق ماساریقا) فرصت مکیدن غذا را نداشته باشند.
2- خوراک از لحاظ حجم زیاد و از لحاظ غذائیت ضعیف باشد.
3- قبل از غذا خوردن شست وشوى پیاپى انجام دهند.
4- ورزش سریع بکنند.
5- تن را با روغنهاى گدازنده اندوده کنند.
6- معجونهائى مانند معجون هلیله (اطریفل صغیر) استعمال کنند.
7- خولنجان (دواء الملک) تریاق و سرکه همراه مُر، در ناشتا صرف کنند.
بقیه روشها را در کتاب زینت بطور کامل بیان مى کنیم.
سه چیز عامل اصلى لاغرى است: یکى خشکى مزاج، دوم خشک شدن روده بند (ماساریقا) و سوم خشکى هوا.
اگر روده بند خشک شود مزاج غذاپذیر نیست، پس باید لاغرى و خشکى را با دستور زیر معالجه کرد: باید قبل از حمام رفتن بدن را مالش معتدلى از حیث زبرى و نرمى داد تا پوست قرمز گردد.
برخى کسان هرآن براى بهم خوردن اعتدال مزاج آمادگى دارند. سبب هاى این حالت عبارتند از:
1- امتلاء، در این صورت باید اندازه خلطها تعدیل گردد.
2- وجود خلطهاى نارس که باید کیفیت آنها تعدیل شود و غذاى این اشخاص در حد متعادل- بین کم و زیاد- باشد. تعدیل خلطها با تعدیل مقدار غذا، انجام ورزش زیاد و مالش دادن قبل از شست وشو عملى مى گردد، بشرطى که شخص به شست وشو و ماساژ عادت داشته باشد در غیر این صورت ورزش و ماساژ باید سبک باشد. همچنین غذا را نباید یکباره تناول کنند و سیر شوند، بلکه آرام و بطور منقطع آن را میل نمایند. اگر بدن شخص به آسانى عرق مى کند و عادت به عرق کردن دارد، چنانچه تعرق ملایم باشد گاهى بد نخواهد بود.
شخص سردمزاجى که گرمى و ترى مزاجش باهم در اعتدال هستند باید بوسیله غذاهاى گرم که از لحاظ رطوبت و خشکى معتدل باشد و با اندودن جسم به روغن هاى گرمى بخش و معجونهاى بزرگ (کبار) حرارت بدن را برانگیزد و تخلیه هاى ویژه رطوبت و شست وشوهاى عرقدهنده و ورزش هاى مناسب حال انجام دهد.
چنین کسانى با وجود داشتن رطوبت معتدل باز نیاز به پیدایش رطوبت ها دارند تا جاى سردى را پر کند. اما کسانى که همراه سردى مزاج داراى خشکى مزاج نیز هستند چاره آنها همان چاره سالخوردگان است.
مى گوئیم: کسى که حرارت مزاجش از اعتدال دور شده است چنانچه خشکى و رطوبت تن وى معتدل باشد، معلوم مى شود که حرارت بمقدار کم از اعتدال خارج شده است نه بافراط که در آن صورت مزاج خشک مى شد. اگر گرمى مزاج با خشکى همراه باشد ممکن است مدت زیادى بحال خود بماند. اگر گرمى با رطوبت همراه باشد، دوام آن طول نمى کشد.
گاهى رطوبت بر حرارت چیره مى شود و آن را خاموش مى سازد و گاهى حرارت بر رطوبت غالب مى گردد و آن را مى خشکاند. اگر رطوبت بر حرارت چیره گردد صاحب مزاج در اواخر سالهاى جوانى به حالت سلامت برمی گردد و رطوبت و حرارتش برابر مى شوند؛ وقتى از جوانى گذشت و رو به سوى پیرى نهاد رطوبت غیر طبیعى زیاد مى شود و حرارت کاهش مى یابد.
مالش دادن سالخوردگان
مالش دادن پیران باید از حیث کمى و کیفى به اعتدال انجام گیرد. اندام هاى ناتوان و آبدان را هرگز نباید مالش دهند. اگر مالش دادن هر روز بدفعات صورت مى گیرد هربار باید با پارچه زبر و یا با دست برهنه انجام شود که براى آنها مفید است و از آفت وارد بر اندامها جلوگیرى مى کند. شست وشوى همراه مالش دادن براى آنان سودمند است.
ورزش پیران
در ورزش پیران باید اختلاف حالات جسمى و بیماری هائى را که عادتا بسراغ آنها مى آیند و عادت آنها را در ورزش کردن در نظر گرفت. اگر جسمشان در منتهاى اعتدال باشد
